Βασιλικοί Ὑψηλότατοι,
Ἐξοχώτατοι,
Ἐντιμολογιώτατοι καί λίαν ἀγαπητοί σύνεδροι,

Μετά πολλῆς τῆς χαρᾶς συμμετέχομεν εἰς τό παρόν Συνέδριον, ἄν καί δέν ἐκπροσωποῦμεν ὡρισμένον κράτος ἤ κρατικήν ἤ διακρατικήν τινα ὀργάνωσιν, ἀλλά τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, τό πρῶτον τῇ τάξει μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανικῶν Πατριαρχείων καί Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν. Καί τοῦτο διότι τό Συνέδριον ἔχει ὡς ἀντικείμενον συζητήσεως τό θέμα τῆς ἀνεξιθρησκείας καί τῆς καταπολεμήσεως τοῦ φυλετισμοῦ, τῆς ξενοφοβίας καί τῶν δυσμενῶν διακρίσεων, διά τό ὁποῖον ἔχομεν ἰδιαιτέραν εὐαισθησίαν.
Λέγομεν τοῦτο διότι τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον δέν εἶναι ἐθνικός ὀργανισμός, δέν ἐκπροσωπεῖ μίαν ἐθνικήν ἤ μίαν τοπικήν ἐκκλησίαν, καί συγκεκριμένως τήν ἑλληνικήν ἤ τήν ἐν Τουρκίᾳ, Χώρᾳ τῆς ἕδρας του, τοιαύτην, ἀλλά εἶναι ὑπερεθνικός ἐκκλησιαστικός θεσμός, περιλαμβάνων εἰς τούς κόλπους του πιστούς ἐκ πολλῶν ἐθνοτήτων καί ἔχων τήν καλήν καί ἰσότιμον διάθεσιν νά συμπεριλάβῃ ἐπί ἴσοις ὅροις πάντας τούς ἀνθρώπους. Εἶναι θεσμός εἰς τόν ὁποῖον βιοῦμεν ὡς ὡραίαν πραγματικότητα τήν ἀνεξιθρησκείαν, διότι σεβόμεθα πάντας τούς συνανθρώπους μας, εἴτε πρεσβεύουν τήν ἰδίαν μέ ἡμᾶς πίστιν εἴτε πρεσβεύουν ἄλλην οἱανδήποτε. Χωρίς ἴχνος φανατισμοῦ καί δυσμενοῦς διακρίσεως ἐξ αἰτίας τῆς διαφορᾶς θρησκείας συμβιοῦμεν εἰρηνικῶς καί ἐν τιμῇ πρός πάντας, μετά πάντων ἀνθρώπων.
Ἐπί πλέον, εἴμεθα ἀντίθετοι πρός πᾶσαν φυλετιστικήν ἰδεολογίαν. Ἤδη ἀπό τοῦ 1872, ἐποχῆς κατά τήν ὁποίαν ἐπεκράτει εἰς τήν Εὐρώπην καί ἀλλαχοῦ ὁ ἐθνικισμός, ἐκδηλούμενος μέ τάς σωβινιστικάς θεωρίας καί τούς διαφόρους πανσλαβισμούς, πανγερμανισμούς καί γενικῶς πανεθνικισμούς, εἴχομεν διά συνοδικῆς ἀποφάσεως καταδικάσει τόν ἐθνοφυλετισμόν, ὁ ὁποῖος ὡδήγει εἰς τήν δημιουργίαν ἐθνικῶν χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καί καθίστα τό ἑνωτικόν κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου ὑπηρέτην ἐθνικῶν διαιρέσεων καί συγκρούσεων. Δέν ἐδιστάσαμεν ὡς Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον αἰῶνας πρό τῆς σήμερον καί δή εἰς ἐποχήν κατά τήν ὁποίαν εἰς τήν Δύσιν ἐπεχειρεῖτο ὁ ἐκλατινισμός ὅλων τῶν ἐθνῶν, νά δημιουργήσωμεν διά τῶν ἀπεσταλμένων μας Ἁγίων Κυρίλλου καί Μεθοδίου εἰδικόν ἀλφάβητον διά τήν σλαβικήν γλῶσσαν καί νά μεταφράσωμεν εἰς αὐτήν τά ἐκκλησιαστικά βιβλία, προωθοῦντες τήν δημιουργίαν ἑνός νέου μή ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, τοῦ σλαυικοῦ. Εἰς ἑκάστην χώραν ἀνεζητούσαμεν καί ἀναζητοῦμεν γηγενεῖς ἡγέτας τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας καί ὅταν εὑρεθοῦν ἤ καταρτισθοῦν, ἀναθέτομεν εἰς αὐτούς τάς εὐθύνας τῆς διοικήσεως αὐτῆς χωρίς φυλετικούς δισταγμούς ἤ διακρίσεις. Ἡ ἱστορία ἀναφέρει πλῆθος περιπτώσεων καί ἡ σημερινή πραγματικότης ἐπιβεβαιοῖ τάς θέσεις μας, παρ᾿    ὅλον ὅτι ἐθνικιστικαί τάσεις ἐμφανίζονται ἀκόμη μεταξύ τινων ἐκκλησιαστικῶν παραγόντων χωρίς βεβαίως τήν ἔγκρισίν μας.

Πλέον προσφάτως, καί δή κατά τό ἔτος 1976, κατά τήν Δ´ Προσυνοδικήν Πανορθόδοξον Διάσκεψιν, τήν συνελθοῦσαν ἐν Σαμπεζύ Γενεύης, ἐξεφράσαμεν τήν ἐπιθυμίαν νά συμβάλλῃ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία εἰς τήν ἐπικράτησιν τῶν χριστιανικῶν ἰδεωδῶν τῆς εἰρήνης, τῆς ἐλευθερίας, τῆς ἀδελφοσύνης καί τῆς ἀγάπης μεταξύ τῶν λαῶν καί ἄρσιν τῶν φυλετικῶν διακρίσεων μέχρι καί τῆς διαθρησκειακῆς συνεργασίας, δι᾿ αὐτῆς δέ εἰς τήν ἀπάλειψιν τοῦ φανατισμοῦ ἀπό πάσης πλευρᾶς καί τοιουτοτρόπως εἰς τήν συμφιλίωσιν τῶν λαῶν καί τήν ἐπικράτησιν τῶν ἰδεωδῶν τῆς ἐλευθερίας καί τῆς εἰρήνης εἰς τόν κόσμον, πρός ἐξυπηρέτησιν τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου, ἀνεξαρτήτως φυλῆς καί θρησκεύματος. Τό θέμα τοῦτο μᾶς ἀπησχόλησε καί συνεζητήσαμεν τούς τρόπους κατά τούς ὁποίους δύναται ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία νά συμβάλλῃ εἰς τήν ἐξάλειψιν τοῦ φυλετισμοῦ καί τοῦ ἐξ αὐτοῦ προερχομένου φανατισμοῦ. Διότι ὁ ἀκραῖος φυλετισμός δημιουργεῖ ἤ ὑποθάλπει καί τόν θρησκευτικόν φανατισμόν, ὁ ὁποῖος ὁδηγεῖ εἰς τήν μάστιγα τῆς τρομοκρατίας, ἡ ὁποία πλήττει τόσον τραγικῶς καί ἐκτεταμένως τήν σύγχρονον ἐποχήν.

Δέν φοβούμεθα, ἀλλά ἀγαπῶμεν τούς ξένους. Ἡ ἐφαρμογή τῆς ἀποστολικῆς ἐντολῆς «τῆς φιλοξενίας μή ἐπιλανθάνεσθε» (Ἑβρ. 13,2) ἀποτελεῖ καθημερινήν ἐπί αἰῶνας πρακτικήν δι᾿    ἡμᾶς χωρίς οὐδεμίαν διάκρισιν.

Τούτων ἕνεκα θεωροῦμεν τό θέμα τοῦ συνεδρίου σας πολύ οἰκεῖον καί ἀγαπητόν καί χαιρόμεθα διότι ἡ ἀνθρωπότης προώδευσεν ἐπί τοσοῦτον ὥστε ἐκεῖνο τό ὁποῖον ἦτό ποτε δι᾿    ἡμᾶς κήρυγμα, ἀντιμετωπιζόμενον ὑπό πολλῶν ὡς οὐτοπιστικόν, νά ἀποτελῇ σήμερον πανανθρώπινον αἴτημα, προβαλλόμενον καί διά τοῦ παρόντος συνεδρίου καί διά πολλῶν ἄλλων ἐνεργειῶν τοῦ ἀξιεπαίνου διά τοῦτο Ὀργανισμοῦ διά τήν Ἀσφάλειαν καί τήν Συνεργασίαν εἰς τήν Εὐρώπην καί διά πολλῶν ἄλλων διεθνῶν Ὀργανισμῶν καί Ὑπηρεσιῶν.

Ἔχομεν πολλάκις ἐκφράσει τήν ὑπό παντός συνετοῦ ἀνθρώπου, ἀνεξαρτήτως θρησκευτικῶν πεποιθήσεων, ἀποδεκτήν ἄποψιν τῆς πνευματικῆς καί τῆς ἐνώπιον τοῦ νόμου ἰσότητος τῶν ἀνθρώπων καί τῆς ἀνάγκης τῆς παρά πάντων φιλικῆς ἀποδοχῆς τῆς ἑτερότητος τῶν ἄλλων καί τῶν πολιτισμῶν των, μεθ᾿ ὅλων τῶν συμπαρομαρτουσῶν ἑτεροτήτων.

Τονίζομεν εἰς κάθε εὐκαιρίαν, ὅτι τά θρησκευτικά δικαιώματα τῶν μειονοτήτων πρέπει νά γίνωνται σεβαστά καί ὅτι μεταξύ αὐτῶν οὐσιωδέστατον εἶναι καί τό δικαίωμα τῆς ἐκπαιδεύσεως τῶν στελεχῶν ἑκάστης Μειονότητος ὑπό τῶν ἰδίων τῶν εἰδικῶν μελῶν αὐτῆς, διότι ἐάν ἀνατεθῇ ἡ ἐκπαίδευσις αὐτῶν εἰς ἄλλους, ἐκτός τῆς Μειονότητος, ὑπάρχει ὁ ἄμεσος καί πραγματικός κίνδυνος νά ἀλλοιωθῇ σταδιακῶς τό περιεχόμενον τῆς θρησκευτικῆς παραδόσεως τῆς μειονότητος. Δι᾿ αὐτό, ἄλλωστε, ὅλαι αἱ ἀποστολαί, αἱ ὁποῖαι ἐπιδιώκουν τήν θρησκευτικήν ἀλλοίωσιν τῶν ἀνθρώπων, ἐπιχειροῦν νά εἰσέλθουν εἰς τήν ἐκπαίδευσιν καί νά ἐπιδράσουν δι᾿ αὐτῆς.

Ὁ ὑπερτονισμός τῆς φυλετικῆς προελεύσεως, πολλῷ    μᾶλλον ὁ φυλετισμός, αἱ δυσμενεῖς ὑπό τῆς ἰσχυρᾶς πλειοψηφίας διακρίσεις εἰς βάρος τῶν ἀσθενεστέρων μειονοτήτων διά λόγους φυλετικούς ἤ θρησκευτικούς ἤ γλωσσικούς ἤ ἄλλους οἱουσδήποτε καί ἡ ξενοφοβία εἶναι ἰδεολογίαι καί ψυχικαί διαθέσεις, αἱ ὁποῖαι ἔρχονται εἰς τελείαν ἀντίθεσιν πρός τάς διαθέσεις, τάς πεποιθήσεις καί τάς ἀρχάς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τό ὁποῖον εἶναι ὁ κεντρικός ἐκφραστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Τούτου μάλιστα ὁ χαρακτηρισμός ὡς «Οἰκουμενικοῦ» ἀποσκοπεῖ ἀκριβῶς νά δηλώσῃ τήν ἀποδοχήν πάντων τῶν κατοίκων τῆς οἰκουμένης ὡς ἴσων καί ἐξ ἴσου ἀποδεκτῶν.

Ἀπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ, λοιπόν, Πατριαρχείου, ἴσως τοῦ πρώτου ἐν τῇ ἱστορίᾳ θεσμοῦ, εἰς τόν ὁποῖον κατά τόν ἕκτον μετά Χριστόν αἰῶνα ἀπεδόθη ὁ τίτλος «οἰκουμενικόν», ἐκφράζων τήν παγκοσμιότητα αὐτοῦ ὑπό τήν ἔννοιαν ὄχι τῆς ἐπικυριαρχίας, ἀλλά τῆς ἀποδοχῆς πάντων τῶν ἀνθρώπων ὡς ἴσων μεταξύ των, σᾶς ἀπευθύνομεν μετά συγκινήσεως ὁλοκάρδιον χαιρετισμόν καί ἔπαινον διά τό ἔργον σας.

Γνωρίζομεν, βεβαίως, ὅτι κατά περιόδους καί περιοχάς οἱ χριστιανοί δέν ἐβίωσαν τήν χριστιανικήν ἀδελφωσύνην τῶν ἀνθρώπων καί ὅτι πολλάκις ἐπεχείρησαν νά στηρίξουν τάς ἰδιοτελεῖς διακρίσεις εἰς βάρος συνανθρώπων των εἰς τάς ἱεράς γραφάς τῆς πίστεώς των. Αὐτό ὅμως ἦτο ἐκτροπή ἀπό τοῦ ὀρθοῦ καί πταῖσμα βαρύ αὐτῶν οἱ ὁποῖοι συμπεριεφέρθησαν κατά τόν καταδικαστέον φυλετιστικόν αὐτόν τρόπον. Δέν δύναται νά προσαφθῇ ὡς μομφή κατά τοῦ ὑγιοῦς Χριστιανισμοῦ, ὁ ὁποῖος καταδικάζει σαφῶς τόν φυλετισμόν, τάς διακρίσεις καί τήν ξενοφοβίαν.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἑβραῖος τήν καταγωγήν, μέ πλήρη ἑβραϊκήν, ἀλλά καί ἑλληνικήν μόρφωσιν, κατά τό πρῶτον στάδιον τῆς ζωῆς του, κατά τό ὁποῖον δέν εἶχε γνωρίσει τόν Χριστόν, ἦτο σφόδρα μισαλλόδοξος καί ἐδίωκε τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, ἐπηρεασμένος ἀπό τήν τότε ἑβραϊκήν ἀντίληψιν. Ἀφ᾿    ἧς ἐγνώρισε τόν Χριστόν ὑπερέβη τόν ἐθνικισμόν καί τήν μισαλλοδοξίαν, ᾐσθάνθη, συντελούσης καί τῆς μεταλεξανδρινῆς ἑλληνικῆς παιδείας του, τήν ἑνότητα τῆς ἀνθρωπότητος καί τήν ἴσην ἀγάπην τοῦ Θεοῦ πρός πάντας τούς ἀνθρώπους καί ἔκτοτε διαγγέλλει ὑψηλοφώνως τήν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ἰσότητα αὐτῶν, ἡ ὁποία πρέπει νά καταστῇ καί ἰσότης ἐνώπιον ἀλλήλων. Εἶναι ἄξιος θαυμασμοῦ διότι συνέλαβε καί ἐξέφρασε τό βαθύτατον κήρυγμα τοῦ Χριστιανισμοῦ περί τῆς ἀδελφωσύνης τῶν ἀνθρώπων διά λακωνικῶν, ἀλλά χαρακτηριστικῶν ἐκφράσεων, οἷον: «Οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδέ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδέ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ, πάντες γάρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ.3,28).

Δι᾿ ὀλίγων λέξεων ἀνατρέπονται ὅλαι αἱ ἐπικρατοῦσαι τότε διακρίσεις τῶν ἀνθρώπων. Ἦτο τοῦτο μέγα τόλμημα διά τήν ἐποχήν του, ἐποχήν τῆς ἀναγνωρίσεως τῆς δουλείας ὡς νομίμου καί ἠθικοῦ θεσμοῦ, ἐποχήν τῆς ἀντιλήψεως περί τῆς γυναικός σχεδόν ὡς ἀντικειμένου, ἐποχήν καθ᾿ ἥν ἐπεκράτει παρά τοῖς Ἑβραίοις ἡ αἴσθησις ὅτι ἦσαν ὁ περιούσιος λαός τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος ἔδει νά παραμένῃ καθαρός ἀπό τῆς μετά τῶν μή ἑβραίων κοινωνίας, καί καθ᾿ ἥν καί ἄλλοι λαοί ἐβίουν ἐντόνως τό αἴσθημα τῆς ὑπεροχῆς αὐτῶν ἔναντι τῶν λοιπῶν λαῶν, ὡς οἱ ρωμαῖοι πολῖται, ἔναντι τῶν λοιπῶν ἐθνῶν.

Αὐτῆς τῆς ἐπαναστατικῆς διά τά τότε δεδομένα διακηρύξεως, τῆς ἀνατρεπτικῆς τῆς τότε καθεστηκυίας τάξεως, ἀποτέλεσμα καί καρπός εἶναι τό σημερινόν συνέδριον. Δέν εἶναι βεβαίως ὅλοι οἱ συμμετέχοντες εἰς αὐτό ὀπαδοί τῆς θρησκείας, τήν ὁποίαν ἐκήρυξεν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἀλλ᾿ εἴμεθα ὅλοι βέβαιοι ὅτι ἡ ἀνωτέρω ἀρχή τήν ὁποίαν διεκήρυξεν εἶναι ἀληθής καί ἀπαραίτητος διά τήν εἰρηνικήν συμβίωσιν καί πρόοδον τῆς ἀνθρωπότητος.

Ἀτυχῶς οἱ ἐθνικισμοί, αἱ συνακόλουθοι φυλετικαί διακρίσεις, τά μέτρα καταπιέσεως καί πολλάκις ἐξαφανίσεως τῶν πάσης κατηγορίας μειονοτήτων, αἱ διά λόγους θρησκευτικούς δυσμενεῖς διακρίσεις καί καταπιέσεις, ἡ διά θανάτου ἐνίοτε ἀπειλουμένη παραβίασις τῆς ἀπαγορεύσεως τῆς ἀλλαγῆς θρησκείας, ἡ εἰς πολλάς χώρας καί λαούς ἐξαιρετικῶς μειονεκτική θέσις τῶν γυναικῶν, ἡ παντοειδής ἐκμετάλλευσις τῶν παιδίων, ἡ ξενοφοβία καί αἱ ἀποτροπιασμόν προκαλοῦσαι ἀναίτιοι κατά τῶν ξένων ἐπιθέσεις διά μόνον τόν λόγον ὅτι διαφέρουν τῆς ἐν ὡρισμένῳ τόπῳ πλειοψηφίας, ἀποτελοῦν στίγματα διά τόν πολιτισμόν μας, διά τήν ἐξάλειψιν τῶν ὁποίων ἀξιεπαίνως ἐργάζεται ὁ συγκαλέσας τό παρόν συνέδριον Ὀργανισμός διά τήν Ἀσφάλειαν καί τήν Συνεργασίαν εἰς τήν Εὐρώπην.

Ἐπιτραπήτω εἰς τήν ἡμετέραν Μετριότητα νά ἐκφράσωμεν τήν ἄποψιν ὅτι ὁ ἐθνοφυλετισμός ἀποτελεῖ ἐκδήλωσιν παράλογον. Αἱ φυλετικαί ἀντιλήψεις τοῦ οἱουδήποτε ναζισμοῦ δέν ἔχουν ἐπιστημονικήν βάσιν. Ἀποτελοῦν ἀπόρροιαν κενοῦ ἐγωϊσμοῦ, ὁ ὁποῖος ἀντί, ὡς θά ἔπρεπε, νά ἀναζητῇ τήν ἐπιβράβευσιν τῶν ἐχόντων αὐτόν ἐπί τῇ βάσει τῶν καλῶν καί ἀξίων τιμῆς ἔργων των, στηρίζει τήν ὑπεροχικήν ἀντίληψιν αὐτῶν εἰς μόνον τό γεγονός τῆς φυλετικῆς προελεύσεώς των, ἤτοι ἐπί γεγονότος διά τό ὁποῖον οὐδενός ἐπαίνου εἶναί τις ἄξιος, ἐφ᾿    ὅσον οὐδεμίαν κατέβαλεν ἀξίαν τιμῆς προσπάθειαν διά νά γεννηθῇ ἐξ ὡρισμένης φυλῆς. Ἑπομένως, ὁ καυχώμενος μόνον διά τήν φυλετικήν του προέλευσιν εἶναι ἄξιος οἴκτου καί οὐχί τιμῆς, διότι δέν ἔχει τι ἴδιον νά προβάλῃ καί διά τοῦτο προβάλλει ἰδιότητας διά τάς ὁποίας δέν ἐκοπίασεν.

Ἀντιστοίχως, ἡ ξενοφοβία εἶναι ἀπόρροια περιδεοῦς συνειδήσεως, ἤτοι ἀτόμου μή ἔχοντος ἐπαρκῆ αὐτοπεποίθησιν καί μή αἰσθανομένου ἀσφάλειαν διά τήν προσωπικήν του ὑπόστασιν. Ὁ ξένος ἀντιμετωπίζεται ὡς ἀπειλή, ὡς διακινδύνευσις.

Ἀκριβῶς, ὅταν δέν αἰσθανώμεθα ἐπαρκῆ αὐτοεκτίμησιν καί αὐτοασφάλειαν θεωροῦμεν τόν ἄλλον καί ἰδίᾳ τόν ξένον ὡς αἴτιον τῆς ἀνησυχίας μας καί στρεφόμεθα κατ᾿ αὐτοῦ ἐπί τῇ ἐλπίδι ὅτι ἀπομακρύνοντες αὐτόν θά ἀπομακρύνωμεν τόν κίνδυνον, ὁ ὁποῖος δῆθεν μᾶς ἀπειλεῖ. Ἐν τούτοις, ἡ ἀνασφάλεια, ἡ ὁποία θάλπει τήν ξενοφοβίαν, εἶναι ἐνδογενής. Δέν εἶναι οἱ ξένοι αὐτοί οἱ ὁποῖοι τήν προκαλοῦν. Αὕτη προηγεῖται τῆς παρουσίας τῶν ξένων καί ἁπλῶς εὑρίσκει ἀκρίτως τούς ξένους ὡς τό ἀντικείμενον ἐπί τοῦ ὁποίου νά ἐπιρρίψῃ τάς εὐθύνας διά τήν ὕπαρξίν της. Ἀπόδειξις, τά μεγάλα ἔθνη καί οἱ ἔχοντες αὐτοπεποίθησιν λαοί, οἱ ὁποῖοι δέχονται εὐνοϊκῶς τούς ξένους καί χρησιμοποιοῦν τήν δύναμίν των διά τήν πρόοδόν των.

Δραματική ἀποβαίνει ἡ κατάστασις διά τούς μειονοτικούς γηγενεῖς, τούς ζῶντας ἐντός μή ἀνεκτικῶν κοινωνικῶν πλειοψηφιῶν, διότι οὗτοι θεωροῦνται ξένοι, ἐνῷ ε῏ἶναι ἐξ ἴσου ἐντόπιοι μετά τῆς πλειοψηφίας. Εἰς πολλάς περιπτώσεις ἡ πλειοψηφία ἀρκεῖται εἰς μίαν ἔντονον προσπάθειαν πολιτιστικῆς, θρησκευτικῆς, ἐθνικῆς καί γλωσσικῆς ἀφομοιώσεως τῶν μειονοτήτων τούτων πρός ἑαυτήν. Εἰς ἄλλας, περισσότερον ὀδυνηράς, ἡ πλειοψηφία ἀναζητοῦσα ἀποδιοπομπαῖον τράγον διά τήν ὀπισθοδρόμησίν της ἤ τήν μή πρόοδόν της εὑρίσκει αὐτόν εἰς τά μέλη τῆς μειονότητος, κατά τῆς ὁποίας καί στρέφεται μετά σφοδρότητος καί μέ στόχον τήν ἐξαφάνισίν της ὡς τό δῆθεν αἴτιον τῶν πραγματικῶν ἤ φανταστικῶν δεινῶν αὐτῆς, παρ᾿ ὅλον ὅτι τῇ ἀληθείᾳ ἡ μειονότης δέν πταίει δι᾿ ὅσα τῆς καταλογίζονται. Εἰς ἄλλας περιπτώσεις ἡ ἀντίθεσις ὁδηγεῖ τήν μειονότητα εἰς ἀπονενοημένα διαβήματα, συγκρουσιακοῦ χαρακτῆρος, τά ὁποῖα ἐπιτείνουν τάς ἀντιθέσεις καί ἀπομακρύνουν τήν ἐλπίδα τῆς εἰρηνεύσεως.

Ἀτυχῶς αἱ κοινωνίαι τῆς ἐποχῆς μας δέν ἔχουν ἐπαρκῶς ὡριμάσει ὡς πρός τήν ἀποδοχήν τῶν ξένων. Ὁ ὅρος τῆς Εὐρωπαϊκῆς Συνθήκης περί τῆς ἐλευθερίας ἐγκαταστάσεως ἀποτελεῖ μίαν γενναίαν ὤθησιν πρός τήν ὀρθήν κατεύθυνσιν, ἀλλά ὡρισμένοι εὔλογοι ἐνδοιασμοί ἀσφαλῶς θά περιστείλουν τήν ἔκτασιν τῆς ἐφαρμογῆς του. Τοῦτο, διότι ἡ ἀπόλυτος ἐλευθερία ἐγκαταστάσεως, ἐάν ὑπερβῇ ὡρισμένα ὅρια, θά προκαλέσῃ ἀντιδράσεις, ἐπειδή αἱ κοινωνίαι δέν ἔχουν ἀκόμη ἀποδεχθῆ τόν προωθημένον βαθμόν ἐλευθερίας, τόν ὁποῖον θεσμοθετοῦν αἱ συνθῆκαι.

Ἀπό τῆς πλευρᾶς μας εὐχόμεθα νά ὡριμάσουν αἱ κοινωνίαι καί πέραν τῶν ὁρίων τῶν Συνθηκῶν, ὥστε ὅλη ἡ ἀνθρωπότης ἀδελφωμένη νά συνυπάρξῃ μέ ἰσοτιμίαν, μέ ἐλευθερίαν καί μέ ἀλληλοσεβασμόν. Καί μέ τήν εὐχήν αὐτήν περατοῦμεν τήν μικράν εἰσήγησίν μας, σᾶς εὐχαριστοῦμεν διά τήν παραχώρησιν τοῦ βήματος καί διά τήν προσοχήν μετά τῆς ὁποίας μᾶς ἠκούσατε καί εὐχόμεθα εὐόδωσιν τῶν ἐργασιῶν τοῦ Συνεδρίου καί λῆψιν ὠφελίμων διά τήν ἀνθρωπότητα ἀποφάσεων. Γένοιτο.